Yağmurun yılın sadece birkaç ayına sıkıştığı ve oldukça sert bir şekilde yağdığı Datça'da coğrafyanın da etkisi ile yağmur suyu, hızla denize akıyor. Toprağa süzülemeden hızla vadilere yönleniyor. Yukarılar susuz kalırken aşağılarda su sel olup zarar veriyor, yolları, evleri, tarlaları basıyor.
Suyu yavaşlatıp yayarak toprağa süzülmesini sağlamak için incelediğimiz ilk teknik sel kapanları uygulaması idi.
İncelediğimiz ikinci teknik olan Keyline tekniğinde ise suyu fazla ıslak bölgelerden kuru yerlere yönlendirerek hem toprağa dengeli bir şekilde süzülmesini sağlamak hem de fazla sulu yerlerdeki zararı önlemek amacı ile güçlü traktör veya iş makineleri kullanarak yüzey akışını nasıl toprak tarafından emilir hale getirebileceğimizi tartışmıştık.
Bugünkü yazımızda inceleyeceğimiz teknik yağmur suyu hendekleri. Orman teşkilatının giderek daha yaygın bir şekilde kullandığı, mevcut bitki örtüsüne olabildiğince az zarar vererek eşyükseltide ağaç dikim amacı ile açtığı teraslar da aslında birer yağmur hendeği görevi gördüğünden ve Datça'da geniş bir uygulaması olduğundan, yağmur hendeklerine bazen Buror terasları olarak da değineceğiz. Türkiye'nin farklı şehirlerinde bu dikim tekniğinin farklı isimleri de var ancak yaygın olarak kullanılanlardan biri Bursa Orman'dan esinlenilmiş Buror ismi ve Datça Orman İşletme Şefliği de bu ismi kullanıyor.
Yağmur hendekleri, Datça'nın zorlu coğrafyası düşünüldüğünde geniş ölçekte yağmur hasadı yapabilmek için belki en uygun teknik. Birçok kez tekrarladığımız gibi şiddetli yağışların toprak tarafından emilemeden hızla yüzey akışına dönüştüğü bölgemizde eşyükselti eğrisi boyunca açılan yağmur hendekleri, yüzeyden akan suyu içlerinde toplayarak çok kısa bir süre için (toprağın niteliğine göre bir kaç saat veya birkaç gün) ince uzun göletler haline geliyorlar. Ancak amaç suyu bir gölet gibi biriktirmek değil, geçirimli hendek tabanından olabildiğince çabuk, toprağın derinliklerine doğru yollamak. Böylece güneşin buharlaştırıcı etkisinden uzaklaştırırken, suyu bitki köklerinin istediği yerde biriktirmek.
Brad Lancaster'ın Yağmur Suyu Hasadı (Rainwater Harvesting for Drylands and Beyond) kitabında yağmur hendekleri şöyle anlatılıyor:
Arazinin eğimine dik, eş yükseltide yapılmış toprak yapısıdır. %33 (3:1 veya 19 derece) eğime kadar yapılabilir. Eğimden akan suyu eş yükseltideki çukurda toplar ve süzülerek suyu tutmak üzere yükseltilmiş toprak setlere dikilmiş olan ya da dikilmesi planlanan bitkileri destekler. Su tutucu yükseltiler çukurdan çıkarılan toprakla ya da çalı çırpı, taş gibi malzemelerle yapılır. Hem hendek hem de yükselti suyu toplamamıza yardım eder. Hendeğin derinliği hem toprak yapısına hem de maksimum yağış miktarına göre ayarlanır. Bu strateji drenaj yolları için uygun değildir.
 |
| Yüzey akışı tutularak toprağa emdiriliyor |
 |
| Yükselti aynı zamanda yol olarak kullanılıyor |
Yüzey suyunu yakalamak istediğimiz bir bölgede A terazisi, hortum terazisi veya çeşitli ölçüm aletleri ile eşyükselti eğrisinin yerini belirledikten sonra kazılacak hendeğin boyutlarına göre bir bel yardımıyla veya bir iş makinesi ile hendek kazılmaya başlanır ve çıkarılan toprak hendeğin eğime göre alt tarafına yığılır. Böylece aşağıya doğru akan suyun önünde bir set oluşturulmuş olur.
 |
| Kepçe tarafından kazılan toprak, hendeğin alt tarafına yığılıyor. |
 |
| Fazla su savaktan taşarak eğimsiz bölgeye yayılıyor |
Hendeklerin çok daha büyük bir ölçekte nasıl uygulandığını görmek için Datça Orman İşletme Şefliğinin Reşadiye ve Kızlan'da 7000 dönümlük bir alanda gerçekleştirdiği buror teraslama ve fidan dikim projesinin videosunu mutlaka izlemenizi öneririz.
AB-TÜRKİYE SİVİL TOPLUM DİYALOĞU PROGRAMI çerçevesinde hazırlanan
YAĞMUR HASADI UYGULAMALARINA GİRİŞ REHBERİ:
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM KAPSAMINDA BİR ÇÖZÜM ÖNERİSİ raporunun yağmur hendekleri ile ilgili kısmını aşağıya aldık. Yazının tamamına buradan erişebilirsiniz.
Toprak tutucu ve erozyonu önleyici bitkilendirmeyi desteklemek amacıyla yağmur suyuyla oluşan yüzey akışını toplayarak yer altına sızdırmak için mevcut toprağı kazarak tepe ve çukur oluşturma yöntemidir (Şekil 7). Eğimi 3:1, 18 derece ya da %32.5’e kadar olan alanlarda uygulanır, düz alanda uygulanmaz. Yoğun yağışlarda hendeğin bozulmaması ve fazla suyu drene edebilmesi için savak uygulanmalıdır.
İki çeşit hendek vardır (Şekil 8):
- Bumerang hendekler, suyu mevcuttaki ya da dikilmesi planlanan bitkiye yönlendirerek toprağı tutmayı hedefler.
- Eş yükselti hendeği, eş yükselti eğrisi boyunca tepeyi baştanbaşa saran hendektir.
Öneriler
Hendekler “U” şeklinde değil geniş açılı “V” şeklinde uygulanmalıdır. Aksi takdirde toprak erozyona uğrar.Çukur kısım asla sıkıştırılmamalıdır. Malçlama, çakıl serme ya da toprağı kabartma gibi işlemlerle su tutma kapasitesi artırılmalıdır.
Mevcuttaki çok yıllık bitkileri; ağaç ve çalıları koruyarak yapılmalıdır.
Ağaç ve çalı dalı ve/veya kütüğü, taş veya arazide bulunan diğer doğal materyallerle uygulanabilir.
Küçük ölçekli yerlerde insan gücüyle uygulanabileceği gibi, büyük ölçekli yerlerde tercihen kepçe, trencher (hendek kazıcı) gibi iş makineleri de kullanılabilir.
Savak nedir?
Hendek, teras veya göletlere aşırı yağış sonucu gelen suyun fazlasının hendek, teras veya göletin set yapısını bozmaması ve taşkına sebep olmaması amacıyla başka yöne aktarılması amacıyla yapılan drenaj sistemidir. Hendek ve teraslarda tümseklerin uzunluğundan aşağıda, toprağın ise yukarısında uygulanır. Göletlerde ise su seviyesinden yüksekte, setin yüksekliğinden alçak kotta uygulanmaktadır.Savakların zigzag şeklinde yapılması, 3Y (Yavaşlat, Yay, Yedir) kuralına uygun olarak suyun daha çok yayılmasını ve emilmesini sağladığı için tercih edilmelidir.
Yağmur hendekleri veya Datça'da su ile ilgili herhangi bir konuda bizimle bağlantıya geçebilirsiniz:
Datça Kent Konseyi
TEŞEKKÜRLER
YanıtlaSilharika!
YanıtlaSil