Yağmur Suyu Hasadı - Sel Kapanları

Datça yağmurlarını biliyorsunuz. Ortalama bir yağış bile kısa zamanda toprak tarafından emilemez hale gelip minik yüzey akıntıları halinde en kısa yoldan tepelerden vadilere doğru yola çıkıyor. Önce bir ağacın en uç dalları gibi incecik su yatakları biribirleri ile birleşerek daha büyük su yataklarını oluşturuyorlar ve hacim ve güç kazanarak denize doğru hızlı yolculuklarına devam ediyorlar. 

Doğu Avustralya'da bir havza: Kılcal vadilerden nehire kadar bir akarsu sistemi

Aşağıdaki resim ise bizim buralardan:

Datça - Karaköy havzası

Suyun debisi arttıkça toprağa verdiği zarar da artıyor. Su bir süre sonra o kadar çoğalıyor ki onu kontrol etmek giderek zorlaşıyor. Kontrol etmeye çalışırken yapılacak hatalar oldukça kötü sonuçlara neden olabiliyor.

Suyu en kolay ve en emniyetli şekilde kontrol etmenin altın kuralı bölgedeki en yüksek kottan başlamak, su diğer dallarla birleşip kontrol edilemez bir güç haline gelmeden onu yavaşlatmaya, toprak üzerinde geçirdiği zamanı ve yolunu uzatmaya çalışmak. Bunu yapmak için kullanabileceğimiz basit yöntemlerden biri sel kapanları.

Brad Lancaster'ın Yağmur Suyu Hasadı (Rainwater Harvesting for Drylands and Beyond) kitabında sel kapanları şöyle anlatılıyor:

Su bir süre barajın gerisinde birikir, böylece yavaşlar, yayılır ve toprağa süzülür. Suyun fazlası geçirgen setten ve üzerinden akarak yoluna devam eder.

Setler 1 metreden yüksek olmamalı, dönemeçlerde veya dönemecin hemen altında, en dar ya da suyun en hızlandığı noktalarda yapılmamalıdır.

Sel kapanları sadece 1 taş yüksekliğinde 5 sıralık bir yapı şeklinde yapılabilir. Taşların 20-30 cm çapında  olması önerilse de asıl önemli olan bu taşların yerleştirilmesidir.  Daha küçük taşlar da özenli döşenerek bir kaç büyük kaya gibi davranması sağlanabilir. Arkasında geniş, doğal bir birikme alanı olan eğimi oldukça hafif noktalarda yapılması kritiktir.

Sel kapanının ilk yapılışı

Sel kapanı setinin yükseltilişi

Sel kapanını yaparken İlk 1-2 sırayı aşağıya doğru eğimle toprağa gömmek yapının sağlamlığını artırır. Böylece su taşların üzerinden minik bir şelale gibi akıp toprağı oymak yerine daha sakin bir şekilde akıp gidecektir. Doğal çim tohumları ekilerek yapı güçlendirilmelidir. İlk sıra taşların arkasında mil biriktikten sonra 2. sıra taş ilkinin üzerine yerleştirilir. 1. sıra 2. için bir taşar/savak görevi görmektedir.

Çalışma alanımızdaki en yüksek kottaki, en küçük su yataklarını bulup, buradaki izlerden suyun nasıl en kısa yolu seçerek aşağılara doğru ilerlediğini görebiliriz. Amacımız yağmur sonrası buralardan akan suyu yavaşlatmak, yolunu uzatmak ve böylece emilme şansını artırmak. En az çaba ile en fazla sonuç alabilmek için yatağın olabildiğince az eğimli olan (böylece minik bir yükselti arkasında oldukça büyük bir alanda mil biriktirebilecek) bir bölgesinde yukarıda açıklandığı gibi setimizi yapabiliriz. Hatırlamakta fayda var, amacımız suyu değil, suyun taşıdığı mili biriktirmek. Ama dolaylı yoldan mil içinde suyu tutmak ve yavaşça toprak tarafından emilmesini sağlamak. Setin arakasında biriken mil alanı su ile doyduktan sonra suyun fazlası eskiden olduğu gibi yataktan aşağı doğru akmaya devam edecek. Bunu yaparken eğer suyun civardaki düzlüklere yayılmasını sağlayabiliyorsak, daha fazla alanda daha çok su emdirebilmiş oluruz. Suyun normalde sel olarak aktığı yerin önüne koyduğumuz set ile suyun yatağını değiştirip çevrede daha geniş bir alana yayılmasını ve emilmesini sağlamak kılcal sel yarıklarında güvenli bir şekilde yapabileceğimiz bir iş. Ancak suyun daha bol ve güçlü aktığı yerlerde bu işe kalkışmak son derece olumsuz sonuçlar doğurabilir. Yatağından çıkan bol ve güçlü su civarda hiç ummadığımız büyük zararlara neden olabilir. O yüzden her zaman bol gözlem eşliğinde en üs kotlarda ve en kılcal sel yarıklarıyla işe başlamalıyız.

Sel kapanlarının bir taraftan mil ve su tutarken bir taraftan da kıraç bir ortamda bitkilendirmeyi nasıl başlattığını görmek için Datça'daki bazı sel kapanı uygulamalarına bakalım (Ne yazıkki 2 boyutlu  fotoğraf 3 boyutu yeterince güzel gösteremiyor hele de fotoğraf kalitesi pek yüksek olmayınca....):

Taş yerine kargılarla yapılan bu set, yıllar içinde bitkiler ile kaplandığından pek görülmüyor ancak arkaya doğru biriken mil alanı dere yatağını doldurmuş durumda.

Yine hemen üzeri bitkilerle kaplanmış bir set. Aşağıdaki fotoğrafta ise bu setin arkasında biriken mil görünüyor.

Yukarıdaki fotoğrafta küçük ölçekli bir sel kapanı seti görünüyor. Bitkilenme hafiften başlamış durumda.

Bir başka set ve arkasında biriken milin sağladığı kök atılacak ortam ve nemin yaratmaya başladığı fark.

Diğer bir sel kapanı. Set için eğimin olabildiğince az olduğu bir yer seçilmiş.

Sel kapanı setinin sonrasındaki derin yarık. Aşağıdaki fotoğrafta ise aynı setin gerisinde biriken mil görülüyor.

Bu yazı sel kapanlarının geniş alanlarda uygulamasını öne çıkarıyor ancak sel kapanları aslında çok daha küçük ölçekte, bahçede, sokakta, parkta vs. kullanılabilir. Eğer bahçenizde veya mahallenizde akan suyun oluşturduğu izleri görüyorsanız, buralarda minik bir kapan uygulaması çok işe yarayacaktır.

Sonuç olarak su ile yarılmış toprak gördüğümüz zaman toprağın bizden iyileştirilmek için yardım beklediğini düşünelim. Hemen civardaki taşları, çalıları kullanarak minik bir setle hem toprağın yarılmışlığını onaralım, hem de o civardaki yaşam için biraz daha su sağlamış olalım. Damlaya damlaya göl olur lafını unutmayalım. Hepinize keyifli kapan kurmalar!

Sel kapanları veya Datça'da su ile ilgili herhangi bir konuda bizimle bağlantıya geçebilirsiniz: 
e-posta adresimiz: datcadasu1@gmail.com

Datça Kent Konseyi

Su Çalışma Grubu

Serideki bir önceki yazı: Yağmuru Yakalamak

Serideki bir sonraki yazı: Keyline Tekniği